Toekomst: Rotterdam als nationaal park

In de tentoonstelling Nationaal Park Rotterdam in het Natuurhistorisch Museum Rotterdam word je hopelijk enthousiast voor natuur in de stad en geprikkeld om te verkennen of er in de toekomst nog meer mogelijkheden voor natuur in de stad zijn. Een diverse groep ontwerpers, ontwikkelaars, ecologen en deskundigen van Heijmans, Witteveen+Bos en Bureau Stadsnatuur hebben geprobeerd dit te verwoorden en verbeelden. Er zijn daarbij diverse websites, publicaties, media en inzichten gebruikt. Een deel van deze inspiratie lichten we hier toe.

Symbiose: mens en natuur samen in de stad
Wonen, leven, werken, reizen en bouwen in de toekomst van Rotterdam als nationaal park. De intensieve wisselwerking tussen mensen, de bebouwde omgeving en natuur is kenmerkend voor de stad. Door groen en natuur als volwaardige samenwerkingspartner te zien in de toekomst1, kunnen we veel kwaliteiten bereiken of terugbrengen in de stad2. Hiervoor is het nodig de stad te zien als een (eco)systeem waarin wij een radartje zijn en luisteren naar wat nodig is, en niet alles naar onze hand zetten uit eigenbelang3. Inmiddels hebben we geleerd dat de ene crisis dan over de ander buitelt. Biologen noemen een samenwerking met voordeel voor beide partijen een symbiose. Wordt de periode die komen gaat dan het symbioceen4? We hebben gedroomd over de toekomst en ons een beeld gevormd hoe dit eruit zou kunnen zien. Denk graag met ons mee.

Vogelvlucht - Rotterdam als nationaal park  
De toekomstkaart in de tentoonstelling laat weelderige natuur in de stad zien, met Rotterdam-Zuid op de voorgrond. In de tekening vallen verschillende natuurrijke plekken en verbindingen op die goed zijn voor mens en natuur. Het versterkt de leefbaarheid in de stad enorm: de natuur zorgt voor koelte, plezier, biodiversiteit, gezondheid en welbevinden.

Reservaten, groene aders en ankerpunten

  • Reservaten van de stad zijn grote natuurgebieden met natuurlijke dynamiek en niet teveel menselijke verstoring: bosgebied in het Kralingse reservaat (5), rivieroevernatuur in het Biesbosch reservaat (9) en moeraslandschap in het Zuidelijk Sponsreservaat (13). Deze kerngebieden zijn belangrijke ankers voor een robuuste biodiversiteit, als koelte-batterijen voor de stad, leggen CO2 vast, filteren de lucht en bergen water bij pieken in regenval. Ze zijn ook aantrekkelijk om te recreëren en ontspannen, samen met familie en vrienden of juist even alleen met een boek tegen een boom.
  • Groene aders van de stad zijn het ecologisch netwerk dat alle reservaten onderling met elkaar verbindt. Lanen en singels worden groene routes en waterverbindingen, waar mensen en dieren samen leven en bewegen. In het beeld zie je dit bijvoorbeeld terug in de vooroorlogse singelstructuren en groene boulevards waar nu doorgaande verkeersroutes zijn. In de toekomst zijn deze groene aders heerlijk om te wandelen en fietsen, waardoor we gezond en zonder vervuiling door de stad kunnen bewegen.
  • Groene punten in de stad zijn de ecologische stepping stones van het netwerk. Dit zijn plekken met een rijke biodiversiteit, zoals groene gebouwen met planten tegen en aan de gevels en op het dak. Zo helpen daken met wateropvang enorm in de hitte- en wateropgave. Het beeld laat meerdere iconische gebouwen zien die zo’n plek kunnen zijn, zoals Ahoy, de Fenixloods (14), ‘Alexander Canyon’ (7), en de Kop van Feijenoord als ‘Beverburcht’ (8), omdat ook de Biesbosch verbonden is met Rotterdam. Hoe meer functies deze plekken zijn, hoe aantrekkelijker voor flora en fauna. In de grote hubs (2, 7, 12), wordt iedere vierkante meter voor diverse functies gebruikt en zo optimaal benut5. Denk aan bijvoorbeeld vervoer, distributiecentra, werkateliers en wateropvang.

Biodiversiteit

Dit netwerk van reservaten, corridors en groene ankers biedt volop plekken waar de natuur zich thuis voelt en langs beweegt6. Door bomen, struiken en kruiden te gebruiken die passen bij de bodem en het grondwater van Rotterdam, is er een hoge biodiversiteit. De verschillende groenhoogtes en soorten, en het bewust omgaan met bodemleven én waterkwaliteit, versterken het systeem, waardoor er een veerkrachtige natuur aanwezig is, die tegen een storm en stootje kan7. Vlinders, vogels, vleermuizen en andere zoogdieren, al deze dieren hebben een plek in de stad en zelfs de eekhoorn keert terug! Langs de Maas heeft robuuste moerasnatuur weer een plek, met ruimte voor beverdammen en nesten van de zeearend. Ook in de gebieden rondom de stad komt ruimte voor natuur, zoals in de Weidevogelpolder (3).

Juist door biodiversiteit te vergroten, zijn nuttige soorten voldoende aanwezig om van betekenis te kunnen zijn. Zo kunnen mogelijke plaagsoorten beperkt worden met natuurlijke vijanden, zonder als mens verder in te moeten grijpen. Kleine planten en dieren als algen en mossen houden CO2 vast en vangen fijnstof af. Door de groene stad zijn juist ook bestuivers als wilde bijen veel aanwezig, welke helpen lokaal ons eten te produceren met voedselgewassen in moestuinen, voedselbossen en op dak-akkers.

Inrichting van de stad

Dat ons huidige ruimtegebruik op de schop gaat is onoverkomelijk, maar daar krijgen we ook veel voor terug. Verkeer en parkeren maken plaats voor groen en water. Fietsen, lopen, goed openbaar vervoer en lokale productie en consumptie zorgen voor een totaal andere stadslogistiek. Bevoorrading vindt plaats via grote multifunctionele hubs op strategische plekken aan de ring van Rotterdam, waar bewoners goederen ophalen of waar kleine, moderne voertuigen goederen verder transporteren de stad in. In de Alexander Canyon (7) is bijvoorbeeld niet alleen consumptie, maar ook productie van gebruiksgoederen en voedsel. De architectuur is een door mensen gemaakte rotspartij, wat aantrekkelijk is voor verschillende dieren. Ook de aanvoerroute van voedsel en bouwmateriaal geproduceerd rondom de stad loopt langs de grote stadshubs (2, 7, 12). In de gebieden rondom de stad komt ruimte voor natte teelten, zoals rode rijst (6).

De Waterkering (1) is nodig om het zoute water in de zee te houden en meer ruimte te creëren voor rivierwater. De zeespiegel zal in de toekomst gestegen zijn door klimaatverandering. Als het zoute zeewater teveel stijgt, stuwt het de rivieren op en vervangt deels het zoete water, ook in het achterland8. Hierdoor kan de rivier niet alleen haar water niet goed kwijt, dit betekent ook dat het achterland deels zal verzilten. Bomen zullen dan afsterven, weilanden onbruikbaar raken en sommige dieren kunnen niet meer leven in of rond de rivier. Daar waar zee en rivier elkaar raken bij de Waterkering, kunnen we de noodzaak benutten om elektriciteit te winnen uit de ionenwisseling tussen zoet en zout water9. Ook de getijden geven kans op energieopwekking, net als windenergie.

Neerslag mag niet leiden tot overlast, dus zullen we de hoeveelheid regen lokaal en rond de stad moeten kunnen bergen als een spons. Dat vraagt ruimte, maar deze plekken kunnen natuurlijk wel gebruikt worden voor andere doeleinden, zoals recreatie in het Zuidelijk Sponsreservaat (13). Het opgevangen water hebben we nodig om drinkwater van te maken, omdat dit schaars zal zijn door neerslagtekorten. Met natuurlijke filters (helofytenfilters10) kunnen we het al voor een groot deel zuiveren, zoals bij eiland Brienenoord (10) en de Kuip als ‘badkuip’, én typische Maas-natuur laten ontstaan. Zo kunnen we lokale drinkwatervoorzieningen maken en ook voor drogere periodes voldoende water hebben.

 

Kringloop

Omdat we meer lokaal recreëren en werken én producten uit de regio gebruiken, wordt Rotterdam-The Hague Airport omgevormd tot een robuuste waterberging met drijvende woningen (4). Zo koppelen we behoeftes aan elkaar op een langdurig duurzame manier. Grondstoffen halen we niet meer van ver. Dicht bij huis oogsten en vinden we veel nuttige en duurzame materialen. De rivier voert sediment aan naar de Sedimentcentrale (16), waar materiaal als zand, klei en kiezels gewonnen wordt en wat gebruikt kan worden als bouwmateriaal. Hout en gewassen als vlas, vezelhennep en lisdodde zijn hernieuwbaar, van natuurlijke aard (ook wel biobased genoemd) en kunnen prima groeien in de stad en langs de oevers van de Maas (11). Zo kan hout worden gebruikt als constructiehout en zijn vlas, vezelhennep en lisdodde mooie isolatieproducten. Tijdens de groei van deze grondstoffen, zijn ze onderdeel van de natuur. Ze bieden een thuis aan dieren, helpen de stad koel houden, geven plek voor ontspanning en slaan natuurlijk CO2 op.

Bronnen

[1] Een natuurlijkere toekomst voor Nederland in 2120, rapport Universiteit Wageningen
[2] Marian Stuiver (2023) De Symbiotische Stad: Een enkeltje Natuur Centraal in urbane transformaties.  Wageningen University & Research: Wageningen.
[3] Growing dwellings | TU Delft Repositories
[4] welkom in het Symbioceen - VPRO
[5] van den Brink, L., Rooij, R., Tillie, N. (2022). In-Between Nature: Reconsidering Design Practices for Territories In-Between from a Social-Ecological Perspective. In: Roggema, R. (eds) Design for Regenerative Cities and Landscapes. Contemporary Urban Design Thinking. Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-030-97023-9_7
[6] Rewild My Street | Greening City Streets for Wildlife
[7] Home - London National Park City
[8] Haasnoot, M, F. Diermanse, J. Kwadijk, R. de Winter, G. Winter, 2019, Strategieën voor adaptatie aan hoge en versnelde zeespiegelstijging. Een verkenning. Deltares rapport 11203724-004
[9] Door een membraam tussen het zoete en het zoute water kan energie opgewekt worden. Dit heet Blue Energie en is door het Nederlandse REDstack ontwikkelt, die uniek is in de wereld, samen met moederbedrijf Wetsus en Fujifilm. 
[10] Planten als waterzuiveraars: helofytenfilters | Green Cities (thegreencities.eu)